THỐNG GỐM HÓA NÂU TRIỀU TRẦN

Thống gốm hoa nâu triều Trần 

- Niên đại

Thống gốm hoa nâu thuộc thời Trần (1225–1400), tức là được chế tác trong khoảng thế kỷ XIII–XIV. Đây là giai đoạn phồn vinh của triều đại Trần – một trong những vương triều thịnh trị và anh hùng nhất trong lịch sử dân tộc Việt Nam.

- Chất liệu chế tác

Hiện vật được chế tác bằng gốm hoa nâu, loại gốm đặc trưng riêng biệt chỉ xuất hiện ở miền Bắc Việt Nam, ra đời khoảng thế kỷ XI–XII và biến mất sau thế kỷ XV. Gốm có xương dày, thô, xốp, nung ở nhiệt độ 1.000–1.300°C, men làm từ bột đá pha oxit sắt, đá son, tạo nên các cấp độ màu nâu phong phú như nâu hạt dẻ, nâu cà phê, da lươn.

- Hình thức và hoa văn

Chiếc thống có dáng tròn, miệng rộng, vai ngang, thân thuôn dần, chân đế choãi, đáy lõm, tạo cảm giác chắc khỏe và vững chãi. Toàn bộ thân chia thành tám múi nổi đều, gợi hình ảnh một bông sen tám cánh đang nở – biểu tượng của Phật giáo.

Trang trí theo lối khắc vẽ, mỗi múi là một bình hoa sen gồm ba bông nở to, bốn lá sen cách điệu, khắc viền sóng nước, viền nâu, điểm thêm dải cúc xơ đầu quanh thân. Bố cục tổng thể hài hòa, trang nhã, mang đậm yếu tố thẩm mỹ cung đình.

- Tình trạng bảo quản

Theo tài liệu của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, hiện vật được bảo quản nguyên vẹn, men phủ đều, không nứt vỡ, không biến dạng khi nung – cho thấy chất lượng chế tác cao và khả năng bảo quản tốt qua thời gian.

- Nguồn gốc phát hiện

Chiếc thống được người dân tình cờ phát hiện giữa năm 1972 khi đào giếng sâu khoảng 1 mét tại khu di tích đền Trần, thôn Tức Mặc, phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định – vùng đất gắn liền với quê hương vương triều Trần và là kinh đô thứ hai (Thiên Trường) của triều đại này.

- Giá trị văn hóa – tinh thần

Thống gốm hoa nâu không chỉ là một vật dụng cung đình mà còn thể hiện rõ giá trị Phật giáo – tôn giáo phát triển mạnh mẽ dưới triều Trần. Hình tượng hoa sen được lặp lại nhiều lần mang ý nghĩa thanh tịnh, trí tuệ, giác ngộ, gắn với Thiền phái Trúc Lâm do Trần Nhân Tông sáng lập. Hiện vật thể hiện sự giao thoa giữa quyền lực chính trị và tinh thần tôn giáo, là minh chứng cho tư tưởng sâu sắc, hướng nội của triều đại này.

- Tính độc đáo/hiếm có

Đây là một di vật độc bản có kích thước lớn (cao 57 cm, đường kính thân 50 cm), được nhận định là kiệt tác trong phức hợp gốm hoa nâu Việt Nam. Theo TS. Phạm Quốc Quân, thống có giá trị nghệ thuật đặc sắc và không thể nhầm lẫn với bất kỳ loại gốm nào khác trên thế giới, xứng đáng được xếp vào danh mục đề nghị công nhận Bảo vật quốc gia.

- Dấu hiệu kỹ thuật thủ công

Chiếc thống thể hiện kỹ thuật tạo hình và trang trí tinh xảo: khắc vẽ hoa văn bằng đường nền, tô màu nâu từ đất đỏ, sau đó phủ men vàng ngà – quy trình phức tạp chỉ có ở gốm hoa nâu thời Trần. Xương gốm chắc khỏe, độ nung hoàn hảo, không nứt men hay biến dạng. Tạo dáng sen tám cánh đều, bố cục đối xứng, chứng minh khả năng làm chủ nguyên liệu, tạo hình và kiểm soát lò nung của nghệ nhân cung đình.