CHUÔNG CHÙA VÂN BẢN

 CHUÔNG CHÙA VÂN BẢN

Niên đại
Chuông chùa Vân Bản có niên đại vào khoảng thế kỷ XIII – XIV, thuộc thời Trần (khoảng năm 1288–1304). Căn cứ vào minh văn khắc trên thân chuông, cùng các chi tiết về chức danh quan lại và quy định chữ húy thời vua Trần Anh Tông, các nhà nghiên cứu khẳng định quả chuông được đúc sau cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông lần thứ ba, trong giai đoạn hòa bình phát triển của vương triều Trần.

Chất liệu chế tác
Chuông được đúc bằng đồng. Đây là loại hợp kim phổ biến dùng trong chế tác pháp khí Phật giáo thời Trần. Khối lượng chuông ước tính khoảng 300 kg, thể hiện kỹ thuật luyện kim và đúc đồng thể khối có quy mô lớn.

Hình thức và hoa văn
Chuông có hình trụ đứng, miệng loe, chiều cao 127 cm, đường kính miệng 80 cm. Toàn bộ thân chuông được chia thành 8 ô bằng các đường chỉ nổi lớn: 4 ô trên hình thang đứng, 4 ô dưới hình chữ nhật để trơn. Trong 2 ô trên khắc bài minh văn chữ Hán với tổng cộng 250 chữ theo thể Hành thư, nội dung đề cập đến người dựng chùa, người cúng ruộng đất và những lời răn dạy cho hậu thế giữ gìn chùa.

Trang trí hoa văn trên chuông gồm:

Quai chuông đúc đôi rồng đấu lưng nhau, đầu rồng ngẩng cao, bờm cuộn hình ngọn núi, miệng há rộng, lưỡi cuộn ba vòng, thân mập có vảy cá chép, chỏm giữa quai đúc hình búp sen.

Thân chuông có 6 núm gõ tròn, xung quanh mỗi núm đúc nổi hình bông hoa sen, cánh lớn xen cánh nhỏ, kiểu sen lật úp.

Vành miệng chuông đúc nổi 52 cánh sen kép, trên mỗi cánh lớn có hai đường gân nổi rõ.

Các họa tiết mang đậm phong cách nghệ thuật Phật giáo thời Trần, kết hợp yếu tố trang nghiêm và mềm mại, phản ánh quan niệm thẩm mỹ, tôn giáo của triều đại này.

Tình trạng bảo quản
Hiện vật được phát hiện trong tình trạng còn nguyên vẹn phần thân chuông và phần lớn hoa văn, chỉ bị sứt mất một chân rồng trên quai. Chuông hiện đang được trưng bày trang trọng trong hệ thống trưng bày cố định tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam.

Nguồn gốc phát hiện
Chuông được tìm thấy năm 1958 tại vùng biển Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng. Theo truyền thuyết và các tài liệu lịch sử, chuông này vốn thuộc về chùa Vân Bản, một ngôi chùa cổ gắn liền với tháp Tường Long trên núi Rồng – công trình được xây dựng từ năm 1058 dưới thời vua Lý Thánh Tông. Sau khi được vớt lên, chuông được xác định là cổ vật quan trọng và chuyển về bảo tàng lưu giữ.

Giá trị văn hóa – tinh thần
Chuông chùa Vân Bản mang nhiều tầng ý nghĩa văn hóa – tín ngưỡng:

Là pháp khí Phật giáo tiêu biểu thời Trần, gắn với hoạt động thờ cúng, tụng niệm trong chùa.

Minh văn trên chuông là sử liệu quý giá, phản ánh tín ngưỡng, tổ chức hành chính và hoạt động công đức của xã hội đương thời. Văn bản đề cập tới các nhân vật lịch sử như Tả bộc xạ, Thị vệ nhân dũng thủ, nhà sư tu hành Hướng Tâm, cư sĩ Đại Ố, và người cung tiến đất là Nguyễn Văn Kịp, Chu Thị Trãi, Chu Lâm.

Nội dung còn nhắn nhủ hậu thế bảo vệ chùa, duy trì hương đăng, dùng hoa lợi ruộng đất để phục vụ cúng lễ, giỗ chạp – thể hiện tư tưởng gắn bó giữa đạo Phật và cộng đồng làng xã.

 Chuông còn khắc chữ húy “Nam”, là một trong mười chữ cấm thời Trần, thể hiện nghi thức nghiêm cẩn trong văn hóa cung đình.

Tính độc đáo – hiếm có
Đây là cổ vật độc bản, chỉ có một chiếc duy nhất còn lại đến nay. Chuông mang đặc trưng nghệ thuật Phật giáo thời Trần, là một trong những quả chuông lớn nhất còn tồn tại từ thế kỷ XIII–XIV.

Chuông còn quý giá ở minh văn khắc trực tiếp lên thân – khác với nhiều chuông chỉ trang trí mà không có nội dung văn bản. Việc gắn kết trực tiếp giữa nghệ thuật điêu khắc, minh văn và tín ngưỡng tạo nên giá trị toàn diện về lịch sử – nghệ thuật – tư tưởng – tâm linh.

Kỹ thuật thủ công
Chuông được đúc liền khối với kỹ thuật tinh xảo. Các chi tiết phức tạp như rồng đôi, búp sen, vảy cá chép, hoa sen cánh kép, đường gân nổi, các ô văn bản… đều thể hiện tay nghề bậc thầy của nghệ nhân đúc đồng thời Trần.

Tỷ lệ chiều cao và đường kính chuông được tính toán hợp lý (1,25m : 0,80m = 1,56), gần tương đương chuông Bình Lâm (1,03m : 0,65m = 1,58), phản ánh quy chuẩn kỹ thuật và thẩm mỹ thống nhất. Việc phối hợp hài hòa giữa kiến trúc âm học và nghệ thuật trang trí cho thấy đỉnh cao của kỹ thuật đúc chuông Phật giáo Việt Nam thế kỷ XIII – XIV.